Bạn Thật, Bạn Giả !?
«Bạn
giả cũng tựa như bạc giả,
đã
không xài được mà để trong túi
có
khi mang họa.»
Nhiều
người vẫn cho rằng một trong những hạnh phúc trên đời này là tình bạn. Điều này
thì ai cũng dễ dàng đồng ý thôi. Thế nhưng, để có tình bạn thực sự thì cần có
những người bạn thực sự. Như thế nào gọi là một người bạn?
Liệu
có phải những ai ta vẫn giao du đều là bạn cả? Không đâu, số người ấy gồm cả «bạn» lẫn «bè», và phần nhiều là bè hơn là bạn. «Bạn bè» không phải là
lối nói cho xuôi tai, cũng không phải là «từ láy», «từ đệm» này nọ
như nhiều người tưởng mà là «từ ghép» của hai chữ «bạn» và «bè». Bạn, nói
đơn giản, là người đồng hành cùng chia vui sẻ buồn với ta trên những chặng đường
đời. Bè là những kẻ tạt ngang qua đời ta trong chốc lát, rồi đường ai nấy đi mà
không chút vấn vương.
Tình
Bạn và tình Bè
Bè là một dạng «bạn qua loa». Bè trong những chữ «bè phái», «kết bè, kết
đảng» gợi lên ý tưởng không lấy gì làm hay ho cho lắm.
Kết
bè luôn luôn dễ dàng hơn kết bạn, như ta dễ dàng «cụng ly» với người mới
tiếp xúc lần đầu trong một bàn tiệc. Bạn nhậu là một trong những dạng «bè»
khá phổ biến. Bàn nhậu và cuộc nhậu mở ra những cơ hội thuận tiện cho những ai
có nhu cầu kết bè.
«Bè»
dễ đến, dễ đi. Những lúc ta sảng khoái thì bè xăng xái «tấp» vào, những
khi ta phiền muộn thì bè lặng lẽ «trôi» đi. Những kẻ ở quanh ta trong những
cuộc vui ồn ào mà ta tưởng là «bạn» thường chỉ là «bè». Như những
cuộc vui chóng tàn, những người «bạn» dễ dãi ấy cũng nhanh chóng biến mất
khỏi đời sống chúng ta. Những con người ta dễ lầm tưởng là «bạn» ấy, nhiều
lắm chỉ đi với ta một đoạn đường ngắn ngủi, cũng không khác mấy những anh
chàng, những cô nàng vớ vẩn mà ta có lần «đụng» phải, có lần gặp gỡ phất
phơ đâu đó trong đời này, nói dăm ba câu chuyện nắng mưa rồi chia tay, đường ai
nấy đi và chẳng bao giờ còn gặp lại lần thứ hai.
«Bè» cũng hay «đổi bè», khi thì
hát «bè» này, lúc thì hát «bè» khác. Tình bè khó mà bền chặt vì thiếu
sự hiểu biết và tin cậy. Bè cũng có khi hóa thành bạn, tình bè cũng có khi đổi
sang tình bạn nếu chung sống được với nhau lâu dài. Thường thì bè chỉ là bè.
«Có
hoạn nạn mới biết bạn, bè», câu ấy không mới nhưng chẳng bao giờ
cũ, chẳng bao giờ sai, và cũng cho thấy một trong những «đức tính» nổi bật
của bè là những lúc «bạn» khốn đốn
thì «bè» chẳng thấy đâu cả và thường
viện những lý do chính đáng để không phải ra tay nghĩa hiệp với bạn mình.
Hầu
như ai cũng có ít nhiều bè, là những người ta vẫn tiếp xúc vì nhu cầu giao tế
hoặc cùng môi trường sinh hoạt (hội hè, làm việc, giải trí…), nhưng
không kể là bạn nên họ phải là bè. Ngược lại, ta cũng là bè của nhiều người, những
người không thực sự xem ta là bạn. Cuộc sống là vậy. Thường thì bè cũng vô thưởng
vô phạt, nếu ta chẳng trông cậy gì ở bè thì cũng không phải thất vọng vì bè.
Bạn
cũng có bạn thân, bạn sơ. «Bạn sơ» có điểm giống «bè» là ta không biết gì nhiều về họ nên không đủ độ tin cậy. Bạn
thân thường là bạn quen biết và gắn bó lâu năm, là người biết rõ cả tính tốt lẫn
thói hư tật xấu của ta. Bạn thân là người từng chia sớt cùng ta những vui buồn,
sướng khổ, và là người ta tin cậy được để chia sẻ những nỗi niềm. Bạn thân
không hẳn là tri kỷ hoặc gần nhau về tính cách, sở thích, quan niệm. Bạn thân
cũng không hẳn là người thật tốt. Có những người thật tốt với ta, có khi tốt
hơn cả những bạn thân, nhưng ta vẫn không cảm thấy gần gũi, thân mật, vì thế
không gọi là bạn thân.
Tình
bạn thường «tĩnh» hơn là «động», lắng đọng hơn là sôi nổi. Ở giữa
hai người bạn thân là sự đồng cảm. Tận cùng của đồng cảm là thinh lặng.
Tình
bạn cần có một bề dày của sự gắn bó, hiểu biết, cảm thông và tin cậy.
Đến một tuổi nào đó người ta thật khó mà có thêm được những người bạn mới,
trong lúc những người bạn cũ thì cứ mất đi lần lần. Càng lớn tuổi người ta càng
cảm thấy cô đơn là vì vậy, và chẳng còn cách nào hơn là cố mà giữ lấy và yêu lấy
những tình bạn cũ kỹ, hiếm hoi còn sót lại.
Những
người tưởng rằng mình có nhiều bạn, thực ra là những người không có hoặc có rất
ít bạn, và không biết phân biệt đâu là bạn, đâu là bè; hơn thế nữa, đâu là bạn
thật, đâu là bạn giả.
Bạn
thật tình thật, bạn giả tình giả
Bạn lại có «bạn thật» và «bạn giả». Bạn thật là khuôn mặt thật, không điểm phấn tô son. Bạn giả là chiếc mặt nạ, với nhiều lớp phấn dày. Như cuộc sống có hai mặt, con người vừa có bạn thật lại vừa có bạn giả. Rủi thay, bạn giả lúc nào cũng nhiều hơn bạn thật. Bạn giả thì tình cũng giả, đến với ta vì cái gì đó khác hơn là tình thật.
Bạn
giả là người đóng giả vai người bạn, ngoài mặt tỏ ra thân thiết nhưng có thể bất
ngờ tặng cho ta những nhát dao trí mạng từ phía sau lưng, hoặc phun ra những nọc
độc của lòng đố kỵ. Đôi lúc có kẻ thù còn dễ chịu hơn là có những người bạn giả.
Bạn giả cũng tựa như bạc giả vậy, đã không xài được mà để trong túi có khi mang
họa.
Bạn
giả cải trang rất khéo, luôn ra vẻ tình nghĩa thắm thiết, nói năng toàn những lời
hay lẽ phải, nhân nghĩa lễ trí tín đầy đủ cả. Thường thì người ta nhận diện được
bạn giả khá muộn màng, đành tự an ủi là học được bài học quý giá (với chút vị
đắng cay) về những tình bạn… giả. Bạn giả như rượu giả, uống vào mới ngã ngửa
ra.
Bạn
thật và bạn giả đều là những «bạn» ta quen biết khá lâu. Làm sao mà biết
được bạn nào là thật, bạn nào là giả?
Bạn
thật là người thực tâm mong muốn những điều tốt lành cho người bạn mình, là người
vui sướng thấy bạn mình hạnh phúc, may mắn và thành công trong cuộc sống, như
là hạnh phúc, may mắn và thành công của chính mình vậy (dẫu có «qua mặt»
mình đi nữa). Bạn thật không bỏ qua cơ hội nào giúp bạn mình thăng tiến
trên đường đời. Bạn thật không ngại tán thưởng về tài năng hoặc thành công của
bạn mình để giúp bạn thêm tự tin trong cuộc sống, và không ngại nói thẳng nói
thật về những sai trái của bạn mình để giúp bạn cải thiện bản thân. Bạn thật
không ngại nói tốt về bạn mình sau lưng bạn, và sẵn sàng hóa giải những điều tiếng
xấu nhắm vào bạn mình. Bạn thật là bàn tay chìa ra cho bạn mình nắm lấy lúc sa
cơ thất thế, là đôi nạng cho bạn mình tựa vào lúc chông chênh, nghiêng ngả giữa
dòng đời xuôi ngược. Bạn thật là người ở bên ta những lúc ta điêu đứng, trần
trụi, là người đến với ta trong những thời kỳ đen tối nhất của đời ta, và cũng
là người ta có thể đến gõ cửa mà không cảm thấy ngại ngùng khi cần sự giúp đỡ.
Bạn
giả là người có những «đức tính» trái ngược hoặc không giống như trên.
Những
người bạn thật như thế làm sao mà có nhiều được, thường chỉ đếm được trên những
đầu ngón tay của một bàn tay (và ít khi đếm hết được). Con số này lại
hao hụt dần và không kiếm đâu ra được để mà thay thế khi ta bước vào buổi hoàng
hôn của đời người. Những con người ta gặp gỡ vào tuổi xế chiều, khi mà quỹ thời
gian đã gần cạn, làm sao mà có đủ bề dày của một tình bạn.
Chắc
không ai lấy làm hứng thú gì có những người bạn đồng hành là bạn giả, trừ khi
ta cũng là… bạn giả.
Làm
sao để có được những người bạn thật? Tôi chắc câu trả lời được nhiều người tán
đồng là: «Bạn hãy tỏ ra là người bạn thật.»
Lúc
nào rảnh rỗi, bạn thử làm việc này: với cây bút và tờ giấy, vẽ ra hai cột «Bạn»
và «Bè» và ghi xuống tên những người ta vẫn giao du vào mỗi cột tương ứng.
Từ cột «Bạn», ta có thể di chuyển một ít tên sang cột thứ ba là cột «Bạn
giả», sau khi xem xét cẩn thận để đi đến kết luận rằng những «bạn» ấy
không phải là bạn thật. «Bảng phân loại» này giúp ta có được cách xử sự
phù hợp với từng đối tượng.
Với
những người tôi thực lòng quý mến, tôi vẫn nói: «Tôi mong cho anh/chị không
có bạn hơn là có những người “bạn giả”. Có được chừng vài ba người “bạn thật”
thì anh/chị là người may mắn và hạnh phúc.»
Lê
Hữu.
(Lạm bàn: «4 Tốt , 16 chữ
vàng» và «mối tình tương liên
tương thân . . chỉ là lời nói hỡm nhau ở đầu môi chót lưỡi của Bè đảng mà
thôi» Nguyễn Quang )
